Psalm 119 –
Een prachtig loflied op, en leerdicht over, de Torah
– inleiding en uitleg van enkele kernwoorden

André H. Roosma
1 mei 2013

Psalm 119 is een bijzonder mooi loflied op de Torah van JaHUaH - de God van de Bijbel - en tegelijkertijd een leerdicht over diezelfde Torah. Deze Psalm bevat dan ook veel verwij­zin­gen naar de Torah (linguïstisch puur zou ik Torāh moeten schrijven wegens de lange á klank van de a; voor de eenvoud kies ik voor de schrijfwijze Torah, en evenzo bij andere Hebreeuwse woorden, zoals mitswah).
Vanuit deze Psalm kunnen we dus veel leren over hoe God JaHUaH, de God van heel de Bijbel, de Torah bedoeld heeft en hoe relevant hij ook vandaag de dag nog is voor elke Israëliet en christen. Hallelu JaH!

De schrijver van deze Psalm is helaas niet met zekerheid bekend. David en Ezra zijn wel genoemd, maar een minstens zo waarschijnlijke kandidaat is Jechizqi-Jahu (in ver­talingen ook wel Jehizkia of Hizkia genoemd), die, hoewel hij de zoon was van de godde­lo­ze koning Achaz, grootse hervormingen in Israël doorvoerde, de Torah weer liet gelden, en Israël opriep om JaHUaH weer de lof te geven die Hem toekwam.

Door zijn lengte is deze Psalm niet zo populair als hij in feite wel verdient te zijn. Het is in velerlei opzichten een prachtige Psalm. Hij is ook duidelijk met veel passie en groot kunstenaarschap geschreven. Een aspect is dat het een heel bijzonder acrosti­chon is – dat is een gedicht waarvan de beginletters van alle regels een woord of het alfabet vormen. Hier beginnen alle 8 (!) regels van elke strofe met dezelfde letter, en bij de 22 strofen zijn dit achtereenvolgens alle letters van het Hebreeuwse ’aleph-beth.

In de komende weken hoop ik in korte artikelen een aantal strofen uit deze Psalm te bespreken. Ik zal dat doen, uitgaande van de Hebreeuwse grondtekst en een eigen, zo letterlijk mogelijke vertaling daarvan.¹ In deze vertaling wil ik recht doen aan de grondbetekenis van de Hebreeuwse woorden, en ook aan de thematieken en de vorm en nadruk die in de grondtekst ligt.

Iets over het woord Torah - תּוֹרָה [H8451-52]: in de Hebreeuwse grondtekst van deze Psalm komt dit woord 25 keer voor (en wel in de verzen: 1, 18, 29, 34, 44, 51, 53, 55, 61, 70, 72, 77, 85, 92, 97, 109, 113, 126, 136, 142, 150, 153, 163, 165, 174).
In een eerdere artikelen-serie over de Torah bleek dat Torah vaak vertaald is met ‘wet’, maar dat dat geen goede vertaling is. In het schrift uit de tijd van de aartsva­ders en Mozes² werd het woord Torah als volgt geschreven: . Dit is te lezen als: het (kruis)teken van het verbond met de God Die we aanbidden, of: de voltooiing van het verbond met God, waarin we ons verwonde­ren en verheugen, en waar vanuit we leven. Volgens de gangbare opvattingen bete­kent Torah: instructie of onder­wijs, en is het gerelateerd aan de Hebreeuwse werkwoordsvorm horah of hurah [waarin de u wordt uitgesproken als oe]: onderwij­zen, leiden.³ Jawel, dat klinkt net zo als ons woord Hoera!. Het is ook net zo vreugdevol.
Ziet u wat een grote en trieste verarming het is, als we dat vervangen door ‘wet’?
In mijn vertaling heb ik Torah onvertaald gelaten. Wanneer ik toch een vertaling zou moeten geven, zou ik kiezen voor: onderwijzing of aanwijzing. Dit sluit ook het beste aan bij de vele zinsverbanden (o.a. in Leviticus) waarin het woord voorkomt.

Deze Psalm – meer een monoloog dan een lied – lijkt gecomponeerd vanuit een zekere mate van weemoed. Waarlijk toont hij een ziel in hechte verbondenheid en samen­spraak met God. Het lijkt wel een soort wiegelied, getoonzet op het kabbelen van de zee. De herhalingen zijn als de steeds terugkerende golven van licht waar­door nieuwe sterren ontdekt worden in de millennia oude hemel. Het ritme ervan lijkt op de be­heerste bewegingen van de vleugels van een adelaar die daarmee zijn nabijheid tot de zon in stand houdt.⁴

Dat gestage ritme wordt versterkt door het intensieve gebruik van parallellisme. In deze stijlvorm, die we in de Hebreeuwse tekst van de Psalmen en Spreuken veel tegenkomen, wordt ongeveer hetzelfde twee of meer keren gezegd in ver­schillende bewoordingen. Dit parallellisme draagt aanzienlijk bij aan het goed kunnen inter­preteren, vertalen en uitleggen van deze Psalm.⁵
In dat parallellisme worden een aantal Hebreeuwse woorden als bijna-synoniem met de Torah gebruikt. Die woorden zijn:

חוֹק of חֹק - choq (chōq) [H2706] (vers 5, 8, 12, 23, 26, 33, 48, 54, 64, 68, 71, 80, 83, 112, 117, 118, 124, 135, 145, 155, 171; in vers 16 de variant: חוּקָּה - chuqqah [H2708]; dus in totaal 22 keer!) - inzetting (hier meestal in meervoud - als chuqqim - gebruikt van Gods inzettin­gen, gegeven in de Torah; ook zo vertaald door de SV en NBG). In de basisnotie zit van oorsprong het idee van een opgerichte grens, als een tentkleed, een muurtje of een heg, die veilig­heid biedt aan degenen die daar binnen zijn, vooral tegen de brandende zon. Ook kan de link gelegd worden met het werkwoord chaqaq - graveren, en met chaqah - inge­sne­den, uitgehouwen. Dit versterkt de notie als van iets dat schrif­telijk is vastgelegd; je kunt ervan op aan.

מִצוָה - mitswah [H4687] (vers 6, 10, 19, 21, 32, 35, 47, 48, 60, 66, 73, 86, 96, 98, 115, 127, 131, 143, 151, 166, 172, 176 - ook 22 keer) - instelling (hier meestal in meervoud gebruikt van Gods instel­lingen, gegeven in de Torah, en daarmee als synoniem voor de Torah; door de SV, HSV, NBG en NBV vertaald als gebod; andere alternatieven zijn: opdracht, instructie, opzet, opstelling, samenbinding of afspraak). De oor­spronke­lijke schrijf­wijze van mitswah was: . Het is verwant aan het werkwoord צוה - tsavah (tsāvāh) - oprichten, samen­binden, neerzetten; van oorsprong: - graan () samen­binden (; in schoven) als in verwon­dering/ aan­bidding (). Het ging dus in oor­sprong over het inzamelen van een grote oogst. Daarbij werden veel aren samengebonden en in schoven opge­richt neergezet. Zo droogden ze en kwamen ze tot hun doel: de afrijping van hun vrucht. En bij de betrokkenen was er verwon­dering en dank­baarheid voor wat God gegeven had in zo’n grote oogst (vgl. Psalm 126: 6). Voor dit werkwoord hebben we eigenlijk geen goed Nederlands equivalent. Men zou kunnen denken aan werk­woor­den als samenbinden, toebereiden voor, op het hart binden, instellen op, op­richten, of neerzetten. Ik vind van deze context en de bete­kenis van samen­bin­den en oprich­ten en toebereiden voor afrijping totaal niets terug in het werkwoord ‘gebie­den’ of het zelfstandig naamwoord ‘gebod’.
De voorgevoegde mem staat gebruikelijk voor: veel van of wat voortkomt uit. Het meervoud van mitswah: מִצְוֹת - mitswot (mitswōt) staat daarmee voor alles wat voortkomt uit Gods actie van bijeenbrengen, samenbinden en goed neerzetten. Als God dat met ons doet, verandert er namelijk veel in ons leven. We worden meer gericht op elkaar en op Zijn doelen. Door hoe God ons neerzet, instelt, verandert ook onze instelling; die van ons hart. Vandaar dat ik voorlopig voor deze vertaling heb gekozen, al is ook deze vertaling nog gebrekkig. Ik wil u als lezer vragen, overal waar in mijn vertaling instelling(en) voorkomt, of in een gebruikelijke vertaling het woord gebod(en), te denken aan deze meer uitgebreide uitleg.
Met het hier gebruikte meervoud מִצְוֹת - mitswot is bovendien nog iets bijzonders aan de hand. In het oude schrift zag het er zó uit: - te lezen als: een super-Rechtvaardige, gespijkerd aan een kruis, of: veel rechtvaardigen, verbonden door dat kruis... Zelfs dit oudtestamen­tische woord mitswot verwees dus al naar het kruis als de weg waarlangs God mensen bijeenbrengt en rechtop zet – rechtvaar­digt!

Opvallend is dat deze Psalm mitswot en chuqim (het meervoud van choq) pars pro toto als bijna synoniem gebruikt voor de hele Torah, terwijl Nehemia 9: 14 deze drie juist als vrijwel complementair ten opzichte van elkaar op­somt: „En U hebt hen Uw heilige shabbat goed doen kennen; en U hebt hun instellingen [mitswot], en inzettin­gen [chuqqim] en een Torah onderwezen, door de hand van Uw knecht Mosheh.” (vgl. ook Jozua 22: 5).

מִשׁפָּט - mishpat (mishpāt) [H4941] (vers 7, 13, 20, 30, 39, 43, 52, 62, 75, 84, 91, 102, 106, 108, 120, 121, 132, 137, 149, 156 160, 164, 175; in totaal 23 keer) - maatregel (de HSV heeft: bepa­ling; de NBG: ver­orde­ning; de SV: recht, soms: oordeel; allen hebben soms: gericht of recht; hier weer gebruikt als synoniem voor de Torah, in een groot deel van de gevallen in meer­vouds­vorm: Uw maatregelen). Het is vaak iets dat officieel vastgesteld is of wordt, vandaar ook die ver­talingen: ver­orde­ning, recht of oordeel.
De oorsprong, ook van het verwante werk­woord שׁפט - shaphat [H8199], is een afdek­king over, of omheining om, de opening van een water­bron, dus als begrenzende maatregel tot bescherming, dat er geen vee of kinderen in vallen, en hij minder snel opdroogt. Van oorsprong is het dus niet een juridisch, maar meer een sociaal begrip. Een Engelse ver­taling vertaalt het meervoud als: just standards (juiste, rechtvaardige stan­daarden), en daar is ook wat voor te zeggen.

עֵדָה - ‘edah (‘ēdah) [H5713] (vers 2, 22, 24, 46, 59, 79, 95, 119, 125, 138, 146, 152, 167, 168) en de variant ervan: עֵדוּת - ‘edut [H5715] (vers 14, 31, 36, 88, 99, 111, 129, 144, 157; deze twee vormen samen weer 23 keer) - getuige­nis (hier meestal in meervoud gebruikt van Gods getuigenissen, d.w.z. wat God en andere ooggetuigen in de Torah verteld hebben over alle gebeurtenissen tussen God en men­sen uit het verleden; ook door de SV, HSV en de NBG vaak zo vertaald). De oude basisvorm geeft aan: het zien in- en uitgaan; met als betekenis: getuige zijn en getuigenis.

פִּקּוּד - piqqud [H6490] (vers 4, 15, 27, 40, 45, 56, 63, 69, 78, 87, 93, 94, 100, 104, 110, 128, 134, 141, 159, 168, 173; 21 van de in totaal 24 keer dat dit woord in het Eerste Testament voorkomt) - aanwijzing (hier meestal in meervoud gebruikt van Gods aan­wijzingen, gegeven in de Torah), dit woord wordt gezien als afgeleid van paqad [H6485] - zoeken, op (iets) letten, tellen, bezoeken, aanstellen, aanwijzen. De notie is die van een ouder of leraar, tegenover een kind of leerling, die ergens extra licht op laat vallen en zegt: let hier goed op! Ons woord aanwijzing (die gegeven wordt en waarop gelet wordt) komt hier m.i. dicht bij, dichter dan bevel (SV, NBG, HSV) of regel (NBV). Die laatste twee termen passen meer in een juridisch dan in een familiaal of educa­tief denkkader en zijn dus hier niet geschikt.

Dan zijn er twee woorden die wel vertaald worden met woord, uiting, spraak, of spreken:
דָּבָר - dabhar (dābhār) [H1697] (vers 9, 16, 17, 25, 28, 42, 43, 49, 57 (mv), 65, 74, 81, 89, 101, 105, 107, 114, 130 (mv), 139 (mv), 147, 160, 161, 169; 23 keer); en:
אִמרָח - ’imrah (’imrāh) [H565] (vers 11, 38, 41, 50, 58, 67, 76, 82, 116, 123, 103 (mv), 133, 140, 148, 154, 158, 162, 170, 172; dat is ruim de helft van het aantal keren - 19 van de 37 keer - dat dit woord in het hele Eerste Testament voorkomt!) (afgeleid van אָמַר - ’amar [H559] - spreken, zeggen, antwoorden). ’Imratkha, de aan God persoonlijk toegewezen perfec­tum van ’imrah heb ik soms vertaald met Uw woord, soms met wat U gezegd hebt.
Het gaat hier over het gezaghebbende spreken van God – wat God tot dan toe al tegen de schrijver gezegd heeft; dus primair over de interactie tussen God en hem. Daarnaast of daarbij dan ook over het vastgelegde, algemene Woord van God, met een hoofdletter W. Voor de Psalmist was dat voornamelijk de Torah, de eerste vijf boeken van de Bijbel. Met name ’imrah wordt in de Bijbel voornamelijk gebruikt voor het gezaghebbende spreken of het woord/Woord van God, voor Goddelijke openbaring of profetie.

Hallelu JaH !

Noten

Als uitgangspunt heb ik gebruik gemaakt van de Hebreeuwse tekst van Psalm 119 (specifiek de html-versie met klinkers), uit de digitale versie van de Westminster Leningrad Codex, zoals bijgehouden door het J. Allan Groves Center for advanced Biblical research.

1	Deze vertaling heeft de volgende uitgangspunten: brontaal getrouw (d.w.z. zo nauwkeurig mogelijk weergevend wat er in het He­breeuws staat, inclusief nauwkeurige transliteratie van namen en behoud van zo veel mogelijk van de stijl en nadruk; dat laatste bijvoorbeeld door een woord aan het begin van een zin te plaatsen); zo weinig mogelijk theologische interpretatie; gebruik van Nederlands dat voor de gemiddeld ontwikkelde mens begrijpelijk is; voor de duidelijkheid of ter bevordering van de leesbaarheid ingevoegde woorden zijn in een grijze en iets kleinere letter gezet; in geval de grondtekst voor meerderlei uitleg vatbaar is, worden de alternatieven erbij vermeld. Daarmee staat hij vaak redelijk dicht bij de Herziene Statenvertaling, behalve wat betreft de weergave van de Hebreeuwse namen, waaronder de glorierijke Naam van God een eerste plaats inneemt. Betreffende die glorierijke Naam van God, zie: André H. Roosma, ‘De wonderbare en liefelijke Naam van de God Die er was, Die er is, en Die er zijn zal’ , uitgebreide Accede!/Hallelu-JaH! studie (ca. 90 p.), juli 2009.
2	Meer informatie over het hier bedoelde vroeg-Bijbelse schrift in: André H. Roosma, ‘De geschreven taal van Abraham, Mozes en David – Pictografische wortels en basisnoties in de structuur van het vroeg-Bijbelse schrift’ , Hallelu-JaH! werkdocument, januari 2011.
3	Dit is de Hiph‘il oftewel causatieve vorm van een werkwoord יָרָה - jarah [H3384]; het bevat de connotaties: licht geven, water geven om te laten leven, en: je doel laten bereiken (voor details zie bijv. Julius Fürst, A Hebrew & Chaldee lexicon to the Old Testament, p.606 e.v.). In de Torah onderwijst God ons en geeft Hij ons licht zodat we kunnen leven en het doel van ons leven bereiken. Het is dus een duidelijk begrip op zichzelf en daarom hier verder onvertaald gelaten; het door andere vertalingen veel gebruikte woord wet heeft veel te veel een juridisch en beperkend karakter dat niet in het origineel zat.
4	De tekst van deze alinea is geïnspireerd door een soortgelijke alinea in het Engelstalige commentaar op deze Psalm, door Joseph Bryant Rotherham, uitgegeven als onderdeel van de Bible Study Textbook Series, door College Press, Joplin, Missouri USA; 1970.
5	Een voorbeeldzin om aan te geven wat we aan het Bijbels parallellisme hebben: „We gaan naar Gods huis om Hem te aanbidden, ja, we trekken op naar de tempel om God te ver­heerlijken.” Het is hier direkt duidelijk dat “we gaan” en “we trekken op” parallel lopen, en ook het doel daarvan: “om Hem te aanbidden”, respectievelijk: “om God te verheerlijken”. Als iemand nu niet wist wat een “tempel” was, wist hij uit dit parallellisme, dat het een soort “huis van God” moest zijn, dus een plaats waar je God kon ontmoeten, Hem aanbid­den en liefde van Hem ontvangen.
6	Deze uitleg sluit aan bij de uitleg van Fürst: “prop. to establish, to erect, to set up, pro­ceeding from the fundamental signification to join firmly together, to put closely together (into one), to close or wind together; closely connected in its organic root צָו-ָה with צַב...” (zie Julius Fürst, A Hebrew & Chaldee lexicon to the Old Testament, p.1180). Dit is precies wat met koren gedaan werd na het maaien: in schoven samenbinden en rechtop zetten. Ik vind het opvallend dat Fürst een relatie legt met de woordstam צַב, van oorsprong: de riethal­men () voor een (rieten) huis (), die eveneens eerst in grote aantallen werden samen­gebon­den en rechtop gezet om te drogen. Dit is de stam van het werkwoord - tsabhah, waarvan is afgeleid: Gods titel tsebhaōt - Hij Die mensenmenigten bijeenbrengt (meestal vertaald als ‘van de legerscharen’, ‘van de hemelse machten’ of iets dergelijks). Verder wordt het woord mistwah en het Aramese woord צַותָּא - tsavta’ - samenbren­gen, samenzijn, gezelschap; ook wel met elkaar in verband gebracht. Vanuit het boven­staande is dit begrijpelijk. Volgens een andere joodse uitleg ligt de oorsprong in het recht () verbonden met () aanbidding (). Ook dan is er weinig aanleiding het te vertalen met ‘gebod’.

Reacties

Vorige artikel: ‘DE Masoretische Tekst bestaat niet - Enkele feiten over de grondtekst van het Eerste Testament van de Bijbel’.
Zie ook de artikelen-serie over de Torah.

Volgende artikelen: ‘Psalm 119 – Een prachtig loflied op, en leerdicht over, de Torah –
deel - ’aleph’ en: Deel - beth en - gam.

home

,  nieuws index

,  artikelen index